Eğer bir Türkiye vatandaşıysanız ve ülkemizin ekonomik durumları sizi yakından ilgilendiriyorsa, TV dalının kıymetini fark etmişsinizdir. Halk ortasında “yabancı dizi” tanımlamasının birçoklarını karşılayan ABD’den sonra, dünyaya en çok dizi ihraç eden ülke Türkiye’dir. Yani kendi televizyonlarımızda, kendi yayıncılık anlayışımıza nazaran ürettiğimiz diziler, milletlerarası çapta tanınır, bilinir.
ABD dizilerinin formatı ile Türk dizilerinin formatı birbirlerinden hayli farklıdır. Türkiye’deki TV kanalları, yılın 9 ayı boyunca her hafta yaklaşık 1,5 – 2 saatlik dizi içeriği yayınlar. ABD’de ise yılda en fazla 5 aylık bir müddet zarfında azamî 20 – 25 kısım, ortalama 45 dakikalık uzunlukta içerikler tanınan. Yani milyar dolarların döndüğü ihracat rekabetinin yanında, büyük format rekabetimiz de kelam konusu. Lakin Türkiye, format rekabetinde yenilmiş durumda. Örneğin bir Türk TV efsanesi Behzat Ç., ABD'nin globalleştirdiği yeni formata uygun formda geri döndü.
Behzat Ç. ile anlıyoruz ki sorun yalnızca format değil, pazar hakimiyeti:
2 saatlik Türk dizilerinin bitmeyen bakışma sahnelerinden mahrum, anlatılanı olabildiğince özet halde izleyiciye veren içerikler kazanır. Bunun da direkt tüketim alışkanlıklarımızla bağlantısı var. Artık eskiye göre her şeyi daha süratli tüketiyoruz, hasebiyle 45 – 60 dakikalık içerikler daha çok güzelimize gidiyor. Hatta son vakitlerde yalnızca Türkiye’de değil, öbür ülkelerde de ABD TV kanallarına ilişkin olan bu format benimsendi.
Örneğin Netflix imali La Casa de Papel, 45 dakikalık format ile İspanyol Antena 3 kanalına aitti. Netflix bu diziyi kendisine transfer ederken hiç fakat hiç zorlanmadı. Bu ortada Netflix demişken, onun da bir ABD şirketi olduğunu hatırlatmakta yarar var. Yani La Casa de Papel ile tahminen de ülkesine kıymetli bir para akışı sağlayacak olan Antenna 3, bu geliri Netflix’e kaptırdı. Yani İspanya’nın ihracat hanesinden kıymetli bir bedel silinmiş oldu.
Aynı durumlar Türkiye için de geçerli. Netflix’in dünyanın en büyük çevrimiçi yayıncısı olarak 80’den fazla ülkede, o ülkenin lisanı ile içerik ürettiğini biliyoruz. Alman dizisi Dark, Danimarka dizisi The Rain, Türk dizisi Hakan: Muhafız (The Protector) bu mahallileşme siyasetinin değerli eserleri ortasında. Buradaki kıymet dizinin kalitesiyle değil, popülerliği münasebetiyle izleyici talebiyle ilgili. Talep ne kadar çoksa, o kadar da para kazanma ihtimali vardır. Şayet bu ihtimali yabancılara kaptırırsanız, koca bir bölümü çökertmeye başlarsınız.
Netflix, HBO Now ve yakın vakitte Türkiye’de yayına başlayacak Apple TV+ ve Disney+…
Tüm bu platformların bir ortak istikameti var: Televizyon kanallarını tarihe gömüyorlar. Bir sinema bileti fiyatına yüzlerce dizi ve yepyeni sinema sinemasına erişmemiz mümkün oluyor. Abonelik sistemlerinin giderek yaygınlaşması da bu içerik dönüşümünü destekliyor. Bu dönüşüme dair Türkiye’de yapılan en argümanlı teşebbüs ise BluTV oldu. Her ne kadar memleketler arası pazara yönelik bir platform olmasa da kendi üretimi olan içerikleri yurt dışındaki yayıncılara pazarlayabilir. Behzat Ç. de bu içeriklerden birisi olacak.
Yine BluTV’nin Saf, PuhuTV’nin Şahsiyet üzere üretimleri; Türk dizi kesiminin yeni standartları ne kadar uygun benimsediğini ortaya koydu. Bu iki dizi, dünya çapında dikkat çekti. Her ikisi de yerli senarist, yerli üretimci ve yerli stüdyoların elinden çıktı. Yani kendi hudutlarımız içerisinde üretilen bir katma kıymeti; yalnızca kendi vatandaşımıza değil, başka ülkelere de satabildik. Bu bir başarıydı, lakin büyük başarısızlıklar da kapıda.
Yabancı platformlarla yalnızca yabancı diziyi değil, yabancı kültürü de alırsınız:
Türkiye’nin kültürel mirasları geçmişten bu yana biriken, dizilere ve sinemalara de yansıyan ögeler içerir. Dizi ve sinema üretip pazarlamayı işte bu nedenle hafife almamak gerekiyor. Zira karşılığında yalnızca milyon dolarlar değil, Türkiye açısından olumlu bir temsiliyet, bir prestij da kazanılmış oluyor. Şayet hala “Bir diziyle prestij mı yükselir canım?” diye düşünüyorsanız, ABD örneğini yeniden hatırlatırız. Hollywood, bilhassa 1990’lı yılların başından bu yana tek bir şeye hizmet adiyor: ABD’nin kültür endüstrisine…
Evet bildiğiniz sanayi… Nasıl bor üzere madenlerin, ağır sanayinin ve hammaddenin sanayileri varsa, kültürün de endüstrisi var. ABD’li Netflix’in Türkiye dahil 80 ülkede mahallî dizi ve sinema çekmesi, o ülkeler için tam olarak bir muvaffakiyet değil. Zira üretimci, yani parayı harcayan ve kazanacak olan Netflix. Ayrıyeten Türkiye ya da neresi olursa olsun, Netflix’in “global” olarak tanımladığı kültürel ögeleri dizilere sinemalara yerleştirmek gerekiyor. Bu kültürel ögeler de o ülkelere ilişkin oluyor, ABD'li Netflix'e ilişkin oluyor.
Mesela uyuşturucu, cinsellik gibi… Netflix, çabucak hemen her ABD dışı içeriğinde, ABD kültürel kodlarıyla üretim yaptığı için başka ülkelerin kültürleri dışarıya farklı yansıtılıyor. Böylelikle Türkiye’de çekilen bir Netflix dizisi, Türkiye için reklam sineması olmaktan öteye geçemiyor. ABD’li bir şirket ise Türkiye üzerinden, kendi ülkesinin kültürel kodlarını dünyaya pazarlıyor. (Bknz: Hakan: Muhafız)
Sonuç: Netflix âlâ güzel fakat oradaki Türkiye, bildiğin Türkiye değil!
Behzat Ç.’nin yerli bir platformda, yerli senaristler ve proje yöneticiler tarafından yayınlanması işte bu nedenlerle büyük ehemmiyet taşıyor. Dizinin geri döneceği katılaştığı devirde evvel Netflix’te yayınlacağı konuşulmuştu. Halihazırda eski kısımları yıllar geçmesine karşın tanınan olduğu için Netflix, eski Behzat Ç. kısımlarını kendi bünyesine dahil etmişti. Sonra hem üretimciler, anlaşılan o ki hem oyuncular BluTV’yi tercih etti. Netflix’in kültürel kodlarına sahip bir Behzat Ç ya John Wick olurdu ya da Punisher… Lakin olmadı.
