Tarihin gördüğü en büyük felaketlerden birisi olan Çernobil faciasını husus alan Chernobly dizisi, çıktığı günden beri epeyce konuşulan ve üzerine değerlendirmeler yapılan bir küçük dizi. Kısa müddette epeyce yüksek puanlar alarak IMDb listesinin doruğunda kendisine yer bulan dizi tarihî olarak epeyce beğenilse de bir ekip yanlışlarda yok değil. Artık Chernobly dizisindeki yanlışlara daima birlikte göz atalım.
Chernobyl dizisindeki yanlışlar:
HBO’nun Chernobyl dizisini yayınlamasının akabinde dizinin senaristi Mazin’in çeşitli yerlere verdiği röportajların diziye dair ortak ifadesi “Chernobyl’in gerçeklere sadık kalmasını istiyoruz ve bu diziyi sansasyonel bir hale getirmek istemiyoruz” biçiminde oldu. Mazin’in bu telaffuzlarının akabinde diziye baktığımızda ise dizinin birinci kısımdan itibaren sansasyonel bir hal aldığını ve geriye kalan kısımlarda de bu halin içinden çıkamadığını görüyoruz.
Dizinin bir kısımda felaketin daha da makus sonuçlar doğurmasını önlemek hedefiyle 3 kişinin radyoaktif bir suyu boşaltmak için hayatları kıymetine istekli olduklarını görüyoruz. Fakat “Çernobil’de Gece Yarısı” kitabının müellifi Adam Higginbottam’a nazaran ise olay şu biçimde gerçekleşti: “O üç adam santralin esasen o kısmından sorumlu olan personellerdi ve operasyon sırasında misyonlarının başındaydılar. Vanaları açıp suyu boşaltmak içinse üstlerinden talimat aldılar.”
Diziden etkileyici öbür bir sahne de reaktöre yakın uçması sebebiyle düşen helikopter sahnesiydi. O kazanın aslına bakıldığındaysa helikopterin patlamadan 6 ay sonra helikopterin pervanelerinden birinin oradaki vinçten sarkan zincire çarpması sonucu gerçekleştiği biliniyor. Yani dizide yansıtıldığı üzere kazanın radyasyonla hiçbir ilgisi bulunmuyor.
Bizce sansasyonel olmak ismine en çok çarpıtılan sahne ise Çernobil’e birinci müdahale eden itfaiyecilerden olan ve akut radyasyon sendromu sebebiyle ölen Ignatenko’nun gebe eşinin, bayan bilim insanını canlandıran Emily Watson tarafından çekiştirilerek odadan çıkarılması ve kocasının yanından gönderilmeye çalışılması. Çünkü E. Watson’ın bu tutumu ile izleyiciye anlatılmak istenen radyasyondan etkilenmiş itfaiyecinin yanında duran eşi ve bebeğinin de her an zehirleniyor olmasıdır. Lakin gerçek bu formda değil. Radyasyondan etkilenen kişi kıyafetlerini çıkarıp yıkandıktan sonra radyasyon sadece onu etkilemeye devam eder; çevredeki insanlara bulaşması kelam konusu değildir.
Öyleyse neden dizideki hastane sahnelerinde radyasyondan etkilenen hastaların plastikten bir perdenin içinde tutulduğunu görüyoruz? Bunun sebebi aslında dizide gösterilen tersine sağlıklı insanlara radyasyon bulaşmasını önlemekten çok bağışıklık sistemleri çökmüş hastaların rastgele bir mikroba maruz kalmalarını önlemek.
Dizi içerisinde dizinin senaristi Mazin, bize karakterlerin ağzından Ignatenko’nun eşinin bebeğinin doğduktan kısa bir müddet sonra öldüğünü zira babasından annesine bulaşan radyasyonu bebeğin emdiğini söylüyor. Hatta bu sayede bebeğin anneyi kurtardığını söylemek durumu daha da dramatize ediyor. Şunu bilmenizi istiyoruz: Anne karnındaki bir bebeğin annedeki radyasyonu “emerek” ölmesi bilimsel olarak mümkün değil. Ayrıyeten Çernobil patlamasının yaydığı radyasyonun bir bebeği öldürdüğüne ya da doğum sonrası anomalilere neden olduğuna dair rastgele bir delil da bulunmuyor. 1987 yılında Kaliforniya Üniversitesi fizikçilerinden Robert Gale, Çernobil’e yakın alanlarda doğan çocukları gözlemleme bahtı bulduklarını fakat hiçbirinde teşhis edilebilir anomalilere rastlamadıklarını belirtti.
Esasen, birinci müdahalelerdeki ölümlerin dışında bu patlamanın halk sıhhatine tek tesiri, kaza sırasında 18 yaşın altında olan çocuk nüfusunda teşhis edilmiş 20.000 tiroit kanseri hadisesi.
Dizinin sonunda HBO, “Çernobil’den sonra Ukrayna ve Belarus’ta kanser oranlarında çarpıcı bir yükseliş olduğu” bilgisini izleyiciye veriyor lakin bu bilgi de yanlış. Dünya Sıhhat Örgütü’nün tabirlerine baktığımızda bu iki ülke için maruz kaldıkları radyasyon ölçüsünün günlük omurlarındaki ölçüden biraz üzerinde olduğunu, bu popülasyondan kanser nedeniyle ölecek insanların oranının %0,6’sı olacağını görüyoruz.
Ayrıca radyasyon dizide anlatıldığı üzere bir toksin değildir. Örneğin birinci kısımda yüksek dozda radyasyona maruz kalan çalışanların bedenlerinde kanamalar olduğunu görüyoruz ya da ikinci kısımda radyasyondan etkilenmiş bir itfaiyeciye dokunan hemşirenin elinin yanmışçasına kırmızıya döndüğünü görüyoruz. Lakin üstte söz ettiğimiz üzere radyasyonun bu türlü bir tesir yaratması kelam konusu değil.
Dizide yanlış formda aktarılan bir diğer sahne ise “Ölüm Köprüsü” sahnesi. HBO, Dizinin birinci kısmında patlamadan sonra yangını izlemek için köprüye çıkan Çernobil sakinlerine dizinin son kısmında değinerek hepsinin öldüğünü ve o köprünün isminin günümüzde “Ölüm Köprüsü” olarak isimlendirildiğini izleyiciye aktarıyor. Araştırmalara nazaran ise büsbütün kent efsanesi haline gelmiş olan “Ölüm Köprüsü’nü” destekleyecek rastgele bir delil bulunmuyor. Dizi izleyiciye Çernobil’e birinci müdahale eden şahısların tamamının öldüğü bilgisini veriyor. Gerçekte ise patlama sonrası birinci müdahaleyi yapan -akut radyasyon sendromuna maruz kalan- bireylerin sırf %20’si hayatını kaybediyor, %80’i ise hayatına devam ediyor.
Gazeteciler de dâhil olmak üzere yüksek eğitimli ve bilgili izleyicilerin bile “Chernobyl” kurgusunun aslını yanlış anladığı açık. Örneğin New Yorker, itfaiyecinin bebeğinin annesindeki radyasyonu absorbe ederek öldüğü argümanını yineledi. The New Republic ise radyasyonun bulaşıcılığını ve doğaüstü kalıcılığını vurguladı. The Economist ise 'ölüm köprüsü' şehir efsanesini tekrarladı.
Tüm bu yanlış bilgilendirmelerin ve yorumlamaların birtakım olumsuz tesirleri bulunuyor. Örneğin, radyasyona maruz kalan şahısların radyasyon bulaştırdığına dair palavra beyan, Hiroşima, Nagazaki, Japonya, Çernobil ve Fukuşima’daki damgalanmasına ve izole olmalarına sebep oldu.
Ayrıca Çernobil’den daha düşük oranda radyasyona maruz kalan bölgedeki bayanların panik içerisinde 100.000 ile 200.000 hamileliği sonlandırdıkları ve Çernobil’de radyasyona maruz kalanların dert, depresyon, travma sonrası gerilim bozukluğuna yakalanma ihtimallerinin dört kat daha fazla olduğu görüldü.
Chernobly Dizisinde Nükleer Güce Karşı Yapılan Yanlış Yorumlar:
Chernobly dizisinde bilim insanlarının Çernobil reaktörünün başarısız olmasına neyin sebep olduğunu keşfetme eforunu görüyoruz fakat Sovyet bilim insanları kazadan yıllar evvel reaktördeki yanlışın farkındaydılar. Reaktör uzmanları patlamadan sonraki 36 saat içinde Moskova’dan gelerek patlamanın mümkün nedenini çabucak belirlediler.
Dizide bilim insanlarının birisi radyasyonu bir mermi olarak tanımlıyor. Çernobil’i “hava, su ve yemeklerde üç trilyon mermi… 50.000 yıl boyunca ateş etmeyi bırakmayacak üç trilyon mermi” olarak hayal etmemizi istiyor. Lakin bu da çok yanlışsız bir telaffuz değil. Radyasyon bir mermi değildir. Şayet o denli olsaydı şimdiye kadar hepimiz ölmüş olurduk zira her an radyasyon mermileri tarafından vuruluyoruz.
Birinci kısımda mermi olarak başlayan radyasyon, küçük dizi boyunca bir silaha dönüşüyor. Dizide bir bilim insanı “Çernobil reaktörü artık bir nükleer bomba, patladıktan sonra kıtanın tamamı ölünceye kadar durmayacak” diyor. Bu elbette başka nükleer felaket sinemalarında de görülen bir numara. Bütün kıtanın yok olması için sahiden bir nükleer savaş olması gerekiyor.
Chernobly dizisi nükleer güç konusunda da yanılıyor. İnsanoğlunun 60 yılı aşkın müddettir yanlış yaptığı üzere nükleer silahlarla ilgili kaygılarımızı nükleer santrallere bıraktık. Gerçekte nükleer gücün elektrik üretmede en inançlı yol olduğu biliniyor. Günümüzde nükleer santraller, fosil yakıtlar yerine kullanıldığı vakit hava kirliliğini azaltıyorlar ve bu nedenle 2 milyon insanın hayatını kurtarıyor. Bilim beşerlerine nazaran nükleer santraller karbondioksit yaymıyor ve başka güç çeşitlerinden daha inançlı. Rüzgâr türbinleri dâhil.
Dizinin nükleer güce karşı bir endişe oluşturduğunu söyleyen Michael Shellenberger “Nükleer güç dünyayı tehdit etmiyor. Tersine dünyayı inançlı hale getiriyor. Nükleer caydırıcılık sayesinde savaşlar çıkmıyor ve kan dökülmüyor. Hollywood nükleerin gerçek öyküsünü anlatmaya karar verirse sansasyonelizme başvurmasına gerek kalmaz zira gerçek gereğince sansasyonel” diyor.
